ChangeAble: Gedrag als hefboom voor een duurzame toekomst

Menselijk gedrag draagt bij aan het ontstaan van maatschappelijke transitievraagstukken, maar biedt ook mogelijkheden om deze aan te pakken. Om de effectiviteit van beleid te vergroten en klimaatdoelen te realiseren, is het belangrijk om te begrijpen hoe gedragsinzichten kunnen worden meegenomen in beleidsontwikkeling. De Haagse Hogeschool is partner in het NWO-project ChangeAble. Senior onderzoeker dr. Rosa Groen onderzoekt hoe beleidsmakers kunnen bijdragen aan het versnellen van gedragsverandering gericht op klimaatdoelstellingen. 

De onzichtbare kracht achter gedragsverandering 

Veel onderzoek naar gedrag richt zich op wat werkt: welke interventies veranderen gedrag, en onder welke omstandigheden. Maar wat vaak ontbreekt, is aandacht voor de onderliggende dynamiek. Hoe ontstaat gedragsverandering eigenlijk? En hoe beïnvloedt beleid dat proces? 

De rol van feedback in verandering 

Gedrag verandert niet in een rechte lijn. Verschillende feedbackmechanismen bepalen hoe snel en hoe waarschijnlijk mensen hun gedrag aanpassen. Zo bestaan er versterkende feedbackloops, die verandering juist versnellen. Denk aan klimaatwetgeving: die stuurt gedrag niet alleen direct aan, maar verandert ook sociale normen. Wat eerst als ‘anders’ gold, wordt ineens normaal. En zodra mensen dat ervaren, versterkt het gedrag zichzelf. 

Tegelijk kunnen balancerende feedbackloops een rem zetten op verandering. Als een bepaalde actie in gang wordt gezet, maar reacties in het systeem die actie afzwakken, blijft alles zoals het was. Dat verklaart waarom sommige beleidsmaatregelen nauwelijks zichtbaar effect hebben, zelfs als ze logisch klinken. 

Waarom er soms niets lijkt te veranderen, tot het ineens wel gebeurt 

Systemen blijven het liefst “zoals ze zijn”. Soms lijkt een beleidsinterventie niets uit te halen. Totdat er een omslagpunt komt. Dan kan het systeem ineens kantelen, met grootschalige gedragsverandering tot gevolg. Juist daarom loont het om die kantelpunten te herkennen en erop te sturen. 

Balancerende feedback hoeft verandering niet altijd tegen te houden. Deze mechanismen kunnen er ook voor zorgen dat nieuw gedrag blijft bestaan. Door beter te begrijpen hoe dit werkt, kunnen beleidsmakers beleid maken dat langer effect heeft en beter aansluit op hoe gedrag in de praktijk verandert. 

Begrijpen waarom beleid (nog) niet werkt 

Inzicht in complexe systemen en de rol van feedback helpt verklaren waarom beleid soms traag of ineffectief lijkt. Niet omdat de inhoud verkeerd is, maar omdat het systeem nog niet meebeweegt. Door de systeemdynamiek in beeld te brengen, ontstaat ruimte voor slimmere keuzes. Gedragsverandering wordt dan niet alleen verklaard, maar ook versneld. 

Doel van het onderzoek 

Dit onderzoek wil bijdragen aan effectiever, efficiënter en rechtvaardiger klimaatbeleid. Het vergroot het vermogen van de samenleving om klimaatuitdagingen aan te pakken en zich eraan aan te passen. Daarnaast biedt het beleidsmakers handvatten om beleid te ontwerpen dat gedragsverandering daadwerkelijk stimuleert. 

Het wetenschappelijke doel is om beter te begrijpen hoe klimaatactie tussen verschillende maatschappelijke actoren versterkt en versneld kan worden. Dit inzicht helpt bij het vormgeven van transities die nodig zijn om klimaatverandering effectief aan te pakken. 

Onderzoeksmethode 

We combineren verschillende onderzoeksmethoden, zoals kwalitatieve interviews, focusgroepen, enquêtes, (sociale) media-analyses en gedragsmodellering. Daarbij maken we gebruik van technieken als agent-based modelling en systeemanalyse. Deze aanpak passen we toe in samenwerking met uiteenlopende belanghebbenden, waaronder consumenten, mkb-bedrijven, boeren, beleidsmakers op verschillende niveaus en NGO’s. 

We verbinden fundamenteel, toegepast en praktijkgericht onderzoek om een compleet beeld te krijgen van hoe gedragsverandering werkt en hoe beleid daarop kan inspelen. Onze partners vormen een breed netwerk van organisaties die gedragskennis toepassen in hun dagelijkse praktijk. Samen verkennen we hoe deze kennis kan bijdragen aan systeemveranderingen die gedragsverandering waarschijnlijker en sneller maken. 

In samenwerking met het KIN Pact, een netwerk dat zich inzet voor een klimaat neutrale en klimaatbestendige samenleving, en het Nationaal Klimaat Platform brengen we tijdig belangrijke kennishiaten in beeld. We delen onze inzichten actief met maatschappelijke en beleidsmatige partners, zodat zij deze direct kunnen gebruiken. 

Onze partners en leden van het KIN Pact helpen ons ook bij het bepalen van welk gedrag centraal staat binnen de vijf beleidsgebieden van dit project. Zo sluiten we aan bij de praktijk en stemmen we het onderzoek af op de behoeften van beleidsmakers en de vragen van de samenleving. 

(Beoogde) resultaten 

Dit project levert drie belangrijke effecten op: 

1. Meer ruimte voor gedragskennis in beleid 
   Beleidsvernieuwers en veranderaars krijgen meer grip op gedragsinzichten. Het onderzoek draagt bij aan een interactieve en inclusieve werkwijze, waarin wetenschap en beleid met elkaar in gesprek blijven. Binnen vijf relevante beleidsgebieden ontstaat zo een cultuur waarin gedragskennis structureel wordt meegenomen in beleidsvorming. 
2. Sneller en beter gedragen klimaatbeleid 
   Het onderzoek helpt om klimaatbeleid beter af te stemmen op hoe verandering werkelijk verloopt. Denk aan het herkennen van omslagmomenten, het benutten van systeemdynamiek en het inspelen op terugkerende patronen in gedrag. Door op het juiste moment de juiste aanpak te kiezen, versnelt klimaatactie én groeit het draagvlak ervoor. 
3. Een sterkere academische basis voor gedragsgericht klimaatbeleid 
   Het project bouwt aan een wetenschappelijke stroming die beleid, systeemdenken, gedragswetenschap en duurzaamheid met elkaar verbindt. Dit voorkomt dat onderzoek losstaat van de praktijk. We ontwikkelen en testen beleidsinterventies die rekening houden met individuele, sociale en structurele factoren. Daarbij schatten we de effectiviteit van deze interventies kwantitatief in, met als doel sociale normen te verschuiven en gedragsverandering op gang te brengen. 

Overige output 

Het project brengt onderzoekers, beleidsmakers en andere partners samen in sterke netwerken waarin kennisuitwisseling centraal staat. Via trainingen, workshops en digitale platforms worden inzichten voortdurend gedeeld en omgezet in handelingsperspectieven, ondersteund door bestaande expertise. Tegelijkertijd levert het onderzoek praktische tools op, zoals interactieve dashboards, visualisaties en causale lusdiagrammen. Deze tools maken helder hoe gedrag, beleid en context op elkaar inwerken. Door deze resultaten actief te gebruiken en te testen in beleidspraktijken ontstaat een lerend systeem dat bijdraagt aan sneller, gedragen en gedragssensitief klimaatbeleid. 

Financiering, looptijd 

Het project ontvangt een NWO-subsidie van afgerond 2,9 miljoen euro, waarvan 159.500 euro bestemd is voor De Haagse Hogeschool. De looptijd van het project is van april 2025 tot april 2030. 

Publicaties 

• Nieuwsbericht: 2,9 Miljoen toegekend voor onderzoek naar gedragsinzichten voor klimaatbeleid 

Samenwerkingspartners 

prof. dr Jan Willem Bolderdijk (University of Amsterdam), dr. Thijs Bouman (University of Groningen), prof. dr. Ming Cao (University of Groningen), prof. dr. ir Michele Cucuzzella (University of Groningen), dr. Rosa Groen (The Hague University of Applied Sciences), prof. dr. Frenk van Harreveld (University of Amsterdam), dr. Marijn Meijers (University of Amsterdam), dr. Gabriel Muinos (University of Groningen), Geerte Paradies (TNO), ir. Frederike Praasterink (HAS green academy), dr. Pieter Pauw (Eindhoven University of Technology), dr. Reint Jan Renes (Amsterdam University of Applied Sciences), prof. dr Edith Smit (University of Amsterdam), prof. dr Linda Steg (University of Groningen), dr. Ellen Weerman (HAS green academy), dr. Ellen van der Werff (University of Groningen) 

Maatschappelijke partners 

dr. Rosalie Arendt (Universiteit Twente), dr. Sophie Boerman (Wageningen University & Research), dr. Eva van den Broek (Behavioural Insights Nederland), Marjolein Demmers (Natuur en Milieu), dr. Vincent de Gooyert (Radboud University), Pieter van den Herik (MVO Nederland), msc. Floris van den Oever (Stichting Klimaatpsychologie), Elsbeth Roelofs (Nationaal Klimaat Platform), Judith Roumen (Milieu Centraal), Gijs Termeer (HIER) 

Projectleider 

Prof. Dr. Heleen de Coninck (Technische Universiteit Eindhoven) 

Onderzoekers 

Dr. Rosa Groen, Lector Nicole Stofberg. 

Vragen of opmerkingen? 

Dr. Rosa Groen, r.s.groen@hhs.nl