Leer kansen zien in de gymzaal

Wie gymles geeft, weet dat geen enkele les verloopt zoals gepland. Je moet continu keuzes maken in deze dynamiek. Juist daarom is het ontzettend belangrijk dat (toekomstige) gymdocenten leren zien waar kansen liggen om het leerproces van leerlingen te versterken. Recent onderzoek geeft aanknopingspunten hoe lerarenopleidingen en gymdocenten deze ‘kijkvaardigheid’ kunnen ontwikkelen.

De gymles is dynamisch en onvoorspelbaar. Leerlingen verschillen in motivatie en vaardigheid. Wat voor de ene leerling of groep werkt, werkt voor een andere leerling of groep niet. Een goede gymdocent moet daarom voortdurend inschatten: Wat kan ik doen om de leerlingen verder te brengen?

In vaktermen noemen we deze kijkvaardigheid het kunnen zien van ‘teaching affordances’: de mogelijkheden die een situatie biedt om passend in te grijpen of te begeleiden. Deze vaardigheid bepaalt in hoge mate hoe flexibel en effectief een docent kan handelen en daarmee hoe goed en betekenisvol de lessen zijn. Onderzoekers Annemarie de Witte en Jonas Leenhouts (Lectoraaat Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving) onderzochten samen met onderzoekers van Hogeschool Windesheim, Hogeschool van Amsterdam en Vrije Universiteit Amsterdam het kijkgedrag.  

Wat komt er uit het onderzoek?

Zestig studenten Lichamelijke Opvoeding volgden een speciaal lesprogramma voor het leren lesgeven in een nieuwe beweegvaardigheid. Drie invalshoeken werden gebruikt voor het aanleren van in dit geval cricket:

• Inhoudelijke kennis: verdiepen in regels, tactiek, methodiek en didactiek.
• Motorische vaardigheid: zelf beter worden in het uitvoeren van de sport.
• Visuele ervaring: veel voorbeelden op video bekijken en analyseren.

Na zes weken zagen studenten sneller en scherper waar en hoe ze moesten ingrijpen

De studenten namen voor en na het programma deel aan video-testen waarin gemeten werd wat ze zagen en hoe ze als docent zouden ingrijpen in deze specifieke onderwijssituaties. Wat bleek? Na zes weken zagen studenten sneller en scherper waar en hoe ze moesten ingrijpen. Ze pasten vaker en gerichter de les aan. Vooral bij de groep die getraind werd door visuele ervaring, verschoof de focus van puur organiseren naar écht faciliteren van leren.

Wat betekent dit voor de lerarenopleidingen en werkende gymdocenten?

Voor lerarenopleidingen Lichamelijke Opvoeding is dit een duidelijke uitnodiging om de kijkvaardigheid van studenten doelgericht te trainen. In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld:

• Meer video-analyse: Werk met authentieke opnames van lessen. Bespreek samen met studenten waar kansen liggen, welke keuzes je hebt en wat het effect is.
• Combineren met praktijk: Kijken alleen is niet genoeg. Laat studenten direct oefenen met wat ze hebben gezien, zodat ze leren schakelen tussen kijken en handelen.
• Focus op faciliteren: Veel startende docenten richten zich eerst op orde en organisatie. Het is belangrijk dat opleidingen ook het faciliteren van leren centraal stellen: Hoe pas je een spel aan? Hoe creëer je een rijker leerklimaat? Hoe stimuleer je leerlingen om zelf oplossingen te zoeken? Oftewel, het vergroten van de teaching affordances van de gymdocent.  

Collegiale lesobservaties, reflecties op video-opnames en gezamenlijke nabesprekingen kunnen helpen om ook als ervaren docent je ‘professionele blik’ te blijven ontwikkelen.

Voor gymdocenten biedt het onderzoek ook direct stof tot nadenken. Hoe scherp zie jij zelf nog de mogelijkheden in je les? Plan je interventies vooraf, of lukt het om flexibel in te spelen op onverwachte situaties? Collegiale lesobservaties, reflecties op video-opnames en gezamenlijke nabesprekingen kunnen helpen om ook als ervaren docent je ‘professionele blik’ te blijven ontwikkelen.

Kernboodschap

De kernboodschap? Wie gymdocenten wil opleiden tot zelfverzekerde, wendbare professionals, moet ruimte maken voor oefenen, kijken en samen reflecteren. Of het nu gaat om cricket of andere beweegvaardigheden: de ‘juiste dingen’ zien, is een voorwaarde om leerlingen te helpen in het leerproces.

Praktische reflectievragen

Wil je zelf met collega’s of studenten aan de slag met dit onderwerp?  

Onderstaande vragen kunnen helpen om samen te onderzoeken hoe kijkvaardigheid verder versterkt kan worden:

• Welke signalen in jouw les herken je vaak (bijvoorbeeld ordeverstoringen, afhakers) — en welke kansen zie je misschien nog over het hoofd?
• Hoe zorg je ervoor dat je niet alleen organiseert, maar ook het leren actief blijft faciliteren?
• Welke (video)beelden uit je eigen les zou je met collega’s willen terugkijken en bespreken?
• Hoe combineer je kijken en handelen in de praktijk?
• Wat heb je nodig om zelf (of samen) bewuster te blijven kijken naar wat er echt gebeurt in de les?

Meer weten? 

Lees hier het volledige onderzoek met de titel ‘Enhancing Affordance Perception in Pre-Service Physical Education Teachers’ of zoek contact met Jonas Leenhouts ([email protected]) of Annemarie de Witte ([email protected]).