Publiceren

Met de toenemende digitalisering zijn nieuwe manieren mogelijk om onderzoek met anderen te delen. Met name in de universitaire wereld heeft dat geleid tot een herbezinning op de rol van wetenschappelijk publiceren. Alle Nederlandse hogescholen en universiteiten (en zeer veel buitenlandse universiteiten) hebben inmiddels de Berlin Declaration ondertekend. Een verklaring waarin ze het basisprincipe van Open Access (OA) onderschrijven:

Wetenschappelijke publicaties moeten, zeker als ze gefinancierd zijn met publieke middelen, kosteloos en snel toegankelijk zijn voor iedereen met een internetverbinding. Deze vrije toegankelijkheid zorgt voor een groter publieksbereik en versterkt de kenniscirculatie.

Veel onderzoekers zien het nut van Open Access in. Maar weten niet precies wat zij daarvoor moeten doen. De eerste stap voor het toegankelijk maken van onderzoeksresultaten is het zorgvuldig omgaan met je rechten als auteur. Zorg er bijvoorbeeld voor dat je het recht hebt om je publicatie te mogen gebruiken binnen de eigen instelling of de postprint op je eigen website te publiceren of op te laten nemen in een repository. (Zie hierboven.)

Er zijn diverse manieren om publicaties open toegankelijk te maken.

• Publiceren in Open Access repositories (de zogenaamde groene route)
• Publiceren in Open Access journals (de zogenaamde gouden route)

Plaats je publicatie in een digitaal Open Access-archief (‘repository’), dat beheerd wordt door je instelling. Je kunt bij je repository-beheerder informeren hoe dat in zijn werk gaat. Met toestemming van de uitgever kun je de postprint van je publicatie in de repository plaatsen en anders de preprint. Soms kan er dan wel sprake zijn van een embargo-periode. Onderwijsinstellingen kunnen werken met een institutionele repository (toegang beperkt tot de eigen instelling) en/of een nationale repository (toegang openbaar). De nationale repository voor het hbo is de HBO-Kennisbank: http://hbo-kennisbank.nl. De nationale repository voor het wo is NARCIS: http://narcis.nl.

Voor onderzoekers is het van belang om te publiceren met een (wetenschappelijk erkend) gerenommeerd uitgever. Het is mogelijk om een publicatie zowel via een uitgever te publiceren als om het vrij beschikbaar te stellen via een Open Access repository. Als auteursrechthebbende kun je zelf bepalen wie je welke rechten geeft. Je kunt met je uitgever een licentie afsluiten dat de uitgever alle rechten krijgt die nodig zijn voor publicatie. In deze licentie kan worden overeengekomen dat de publicatie ook openbaar wordt gemaakt via een Open Access repository (direct of na een embargo-periode). Steeds meer uitgevers gaan hiermee akkoord. Ook als een uitgever vast houdt aan de overdracht van auteursrecht, is het vaak wel toegestaan om de publicatie (soms wel alleen de preprint) beschikbaar te stellen via repository. Het aantal uitgevers dat hiermee akkoord gaat neemt toe.

Lever je publicatie aan bij een Open Access-tijdschrift. De Directory of Open Access Journals (www.doaj.org) geeft een overzicht van meer dan 6000 tijdschriften met kwaliteitscontrole (‘peer-reviewed’). Elke maand weer verschijnen er nieuwe tijdschriften online. Het aantal digitale Open Access tijdschriften neemt toe en dus ook de mogelijkheden om daarin te publiceren.

Er wordt ook vaker geëxperimenteerd met hybride modellen: digitale tijdschriften waarin naast ‘gewone’ artikelen ook Open Access artikelen zijn opgenomen. Meer en meer uitgevers bieden deze mogelijkheid aan: BioMed Central, Springer Open, Wiley Open Access, etc.

De website SHERPA RoMEO biedt informatie over het beleid van een groot aantal uitgevers op het gebied van auteursrecht en Open Access.

De HBO Kennisbank is de etalage van 25 grote HBO-scholen in Nederland, ook van De Haagse Hogeschool. Hier zijn voor iedereen gratis scripties van studenten en publicaties van onderzoekers in te zien: in totaal al meer dan 50.000. Er kunnen verschillende CC-licenties gelden, maar het streven cq. de eis vanaf 2020 is steeds meer CC BY-licenties en open access. Voor de HBO Kennisbank wordt o.a. samengewerkt door SURF, de Vereniging Hogescholen, de KB, DANS, SiA, het HON en de SHB. De HB Kennisbank heeft het predikaat institutionele “Trusted Repository” (vaak een eis voor subsidieverstrekkers) en geldt als een archief in termen van uitgevers-voorwaarden voor groen open access.

Op de HBO Kennisbank kan een diversiteit aan publicatietypes worden aangemeld: van conferentiebijdragen en filmpjes tot artikelen en boeken (boekdelen).

Er is bovendien geen limiet in aantal aan te melden publicaties, Er is ook geen limiet in bewaartermijn: dus ook als een lectoraat is opgeheven blijven de publicaties gewoon te zien.

Als een publicatie van een medewerker in de HBO Kennisbank te zien is wordt die ook zichtbaar op het academische platform NARCIS via de lectoraten of via de titel/onderwerp van de publicatie, en (via NARCIS) ook op Google Scholar (voorbeeld lector Vincent Smit in NARCIS). Tot slot wordt het duurzaam opgeslagen in het e-depot van de KB).

In vermoedelijk 2020/2021 zal de HBO Kennisbank kwa onderzoekspublicaties opgaan in een nieuw “Nationaal Platform Praktijkgericht Onderzoek”.

Daar heeft de bibliotheek een mooi hulpmiddel voor ontwikkeld dat erbij helpt om dat uit te zoeken: het “Stappenplan Open Access”, neem hiervoor contact op met de bibliotheek.

Als een publicatie op de HBO Kennisbank mag worden gezet is de voorkeur-aanlevermethode op dit moment nog via het Publicatie-Aanmeldformulier, ook te vinden via:

Medewerkersnet -> Startpagina -> Direct naar en op  Bibliotheek -> Zoeken en vinden -> Scripties en Publicaties.

Dit formulier lijkt omvangrijk maar is speciaal bedoeld om de publicatie zo snel mogelijk op de HBO Kennisbank te kunnen zetten met de juiste metadata. Door zoveel mogelijk metadata mee te geven (zoals bv. trefwoorden, een lekensamenvatting en de CC-licentie) kan de publicatie beter gevonden worden en worden gebruikt. Let er ook goed op dat de juiste versie wordt meegestuurd (pre-print/auteursversie, postprint of de uitgeversversie), incl. evt. verplichte uitgeversvermeldingen en –verwijzingen.

Als het om veel publicaties gaat neem dan even contact op met de bibliotheek.

Uitgevers maken vaak onderscheid tussen drie primaire versies van een publicatie:

• Pre-print versie: de versie van de publicatie zoals ingediend bij de uitgever (voorafgaand aan het (peer) review-proces), ook wel aangeduid als de auteursversie
• Post-print versie: de versie van de publicatie zoals aanvaard voor publicatie (deze versie kan eventuele wijzigingen omvatten die zijn gesuggereerd als gevolg van het (peer) reviewproces)
• Uitgeversversie: de versie van de publicatie zoals wordt gepubliceerd, met het logo en/of de opmaak van de uitgever

Uitgevers kunnen voorwaarden stellen aan deze open access route, zoals een embargoperiode. Dan mag de publicatie pas in de repository worden geplaatst na een bepaalde tijd na de publicatiedatum in het tijdschrift. Deze embargoperiode is meestal afhankelijk van welke versie: de pre-printversie mag meteen in de repository geplaats worden, maar de post-print versie pas na x maanden. Andere voorwaarden kunnen bijvoorbeeld zijn dat er een link naar de site van de uitgever moet worden vermeld.

Check de website van de uitgever om te kijken welk beleid er wordt gevoerd met betrekking tot auteursrechten en het archiveren van publicaties. Kijk bij ‘Instructions for authors’, ‘Open Access Policy’ of ‘Archiving conditions’. Het gaat dan specifiek om de mogelijkheid om open access te publiceren via de groene route in een institutionele repository.

SHERPA/RoMEO is de belangrijkste database met het beleid van uitgevers op het gebied van Open Access. RoMEO staat voor RightsMEtadata for Open Archiving. De databank maakt het mogelijk om op een uniforme en overzichtelijke wijze na te kijken welke Open Access mogelijkheden een specifiek tijdschrift biedt.

De Nederlandse landelijke Open Access Journal Browser geeft een overzicht van tijdschriften waarin open access gepubliceerd kan worden en je vindt er ook het archiefbeleid van de uitgevers. Via de homepagina van openaccess.nl kun je direct zoeken in de Open Access Journal Browser.