Op 11 maart 2020 bestempelde Wereldgezondheidsorganisatie WHO corona officieel als pandemie. In de eerste weken stonden vooral de gevolgen voor de volksgezondheid centraal. Maar al snel werd duidelijk dat de coronacrisis ook ingrijpende maatschappelijke gevolgen had en niet op iedere groep dezelfde impact. Zo waren jongeren en laagopgeleiden vaak de eersten die hun baan kwijtraakten vanwege hun flexibele contracten in kwetsbare sectoren. De coronapandemie maakte bestaande tegenstellingen en ongelijkheden in de samenleving zichtbaarder en verdiepte deze verder.

In de afgelopen twee jaar deden we vanuit het kenniscentrum Governance of Urban Transitions (GUTs)- samen met andere (kennis)partners - onderzoek naar de maatschappelijke impact van corona (zie www.impactcorona.nl). Hiervoor hebben we focusgroepgesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van uiteenlopende doelgroepen. Groepen die extra hard geraakt werden door de coronacrisis, waaronder arbeidsmigranten, jongeren, alleenstaande moeders en zzp’ers. Maar ook met directeuren sociaal domein van verschillende grote en middelgrote gemeenten. Zij hebben hun ervaringen met ons gedeeld over wat goed ging tijdens de crisis, maar ook wat misging, zoals rondom het vaccinatiebeleid. Zij vertelden ons ook over veranderingen die door de crisis opeens wel mogelijk waren.

Op basis hiervan hebben we een aantal lessen geformuleerd. In deze blog licht ik drie lessen toe die er voor mij uitspringen. Het gaat om lessen over het bereiken van kwetsbare groepen in de stad en de rol en betekenis van uitvoerende (lokale) organisaties hierin. De lessen zijn van belang in het streven naar een inclusieve stad, een stad waarin alle bewoners kansen en mogelijkheden krijgen te participeren en gelijkwaardig kunnen deelnemen. 

1.     Communiceer in verstaanbare taal

Een eerste les is de noodzaak van communicatie in verstaanbare taal. Dit betekent passende communicatie voor verschillende doelgroepen. Dit wil zeggen communicatie in de eigen taal, zoals voor migrantengroepen die de Nederlandse taal onvoldoende machtig zijn, maar ook taal die voor iedereen te begrijpen is. Oftewel zonder jargon. Aan het begin van de coronapandemie ging het op dit punt vaak mis. Huisartsen en andere professionals gaven aan dat de communicatie over het coronabeleid te ingewikkeld was voor migrantengroepen en laaggeletterden. Daarbij duurde het te lang voordat informatie over de pandemie en het beleid in verschillende talen beschikbaar was, waardoor bepaalde (kwetsbare) doelgroepen onvoldoende werden bereikt. Hierdoor ontstond niet alleen ruimte voor misinformatie, maar ook een kloof tussen wat er vanuit de overheid aan beleid werd bedacht en wat mensen hier in de praktijk van meekregen.

2.     Betrek en werk samen met ‘lokale helden’

Een tweede les is de cruciale rol van onder meer professionals, jongerenwerkers, imams en huisartsen in het bereiken bewoners. Het waren juist deze ‘lokale helden’ die gedurende de gehele coronacrisis in contact bleven met bepaalde kwetsbare groepen. Zij waren dan ook goed op de hoogte wat de impact van de coronacrisis op hen was en wat de behoeften van bewoners waren. Maar juist deze ‘lokale helden’ waren gefrustreerd over het feit dat zij aan het begin van de coronacrisis niet, of pas heel laat, betrokken werden. Voor huisartsen in Den Haag en Rotterdam was de vaccinatiecampagne een doorn in het oog. Zij werden in eerste instantie buitenspel gezet bij de vaccinatiecampagne. Als zij eerder waren betrokken om mee te denken dan waren er vanaf het begin mobiele priklocaties geweest en waren moeilijk bereikbare groepen eerder bereikt. Al met al had dit een hoop reparatiewerk achteraf gescheeld.

3.     Benut, ondersteun en faciliteer de veerkracht en het zelforganiserend vermogen van burgers

Al direct na het uitbreken van de coronacrisis ontstonden er allerlei maatschappelijke initiatieven. Van muziekoptredens voor verpleeghuizen tot online platforms voor boodschappenhulp. De pandemie liet allerlei vormen van onderlinge solidariteit en samenwerking zien. Deze initiatieven zijn vaak gestart door mensen die al maatschappelijk betrokken waren in de wijk. Zij zagen wat de impact van de crisis was op bewoners, bijvoorbeeld door de tijdelijke sluiting van de Voedselbank Haaglanden. Door hun lokale netwerk konden zij snel inspelen op de behoeften van veelal kwetsbare bewoners en wisten zij hen wel te bereiken. Hiermee hebben deze initiatieven een belangrijke signalerende functie naar de reguliere instanties in de wijk, zowel tijdens als na de pandemie.

Tegelijkertijd is er ook sprake van vermoeidheid bij de initiatiefnemers en is de rek er bij velen uit. Zij worstelen met de financiering van hun initiatieven, het vinden van vrijwilligers en de verduurzaming van hun initiatief. Het is dan ook belangrijk om deze initiatieven te ondersteunen en te faciliteren; zij vormen een onmisbaar vangnet voor met name kwetsbare bewoners in de wijken.  

Initiatiefnemer brengt tijdens de coronacrisis eten

Een initiatiefnemer brengt tijdens de coronacrisis eten rond onder buurtbewoners.

Geïnteresseerd in alle lessen en handelingsperspectieven die we op basis van de het onderzoek hebben geformuleerd? Bekijk Lessen van de coronacrisis voor het sociaal domein (pdf).