Ontvlucht en ontheemd: Oekraïense vluchtelingen in Den Haag
In Den Haag verblijven ongeveer 3.000 Oekraïense ontheemden in zowel gemeentelijke als particuliere opvang. Een recent onderzoek van De Haagse Hogeschool binnen het Kenniscentrum GUTs richt zich op welke wijze(n) Oekraïense vluchtelingen erin slagen hun weg te vinden in de Haagse samenleving. Wat is hierin de rol van formele en informele netwerken? Wat zijn de toekomstplannen en verwachtingen?
Het sociale netwerk blijkt van cruciaal belang te zijn voor de komst naar Nederland en de keuze voor Den Haag. Oekraïense ontheemden geven aan dat aanwezigheid van vrienden, kennissen of familieleden in Nederland de belangrijkste reden is om naar Nederland te reizen. Soms betreft het naaste familieleden, maar vaak ook bekenden zoals oud-studievrienden of mensen die men via-via kent. In sommige gevallen is de opvang bij een gastgezin in Nederland zelfs de reden om naar Nederland te komen, waarbij het gastgezin ook behulpzaam is bij het organiseren van deze reis.
Particuliere opvang biedt praktische ondersteuning, versnelde integratie en een warm welkom. Gastgezinnen maken ruimte vrij voor de opvang van Oekraïense ontheemden vanuit emotionele, praktische en humanitaire overwegingen. Daarnaast helpen gastgezinnen met praktische zaken zoals registratie bij de gemeente, het vinden van werk, taalles en het zoeken naar geschikte scholen voor kinderen. De particuliere opvang draagt bij aan een snellere integratie in de Nederlandse samenleving, waarbij Oekraïners deel uitmaken van het gezin en deelnemen aan gezinsactiviteiten. Maar er kunnen ook gevoelens van afhankelijkheid, eenzaamheid en kwetsbaarheid ontstaan door de ondersteuning die wordt geboden. Door het missen van gelijkgestemden met wie zij ervaringen kunnen delen kan dit leiden tot gevoelens van eenzaamheid. Doordat de particulieren opvang deels buiten het beeld van de gemeente valt is er een kans dat men in een kwetsbare situatie te belandt waarin er misbruik kan worden gemaakt van de afhankelijke situatie.
Op het gebied van onderwijs hebben Oekraïense kinderen over het algemeen een positieve schoolervaring in Den Haag, maar ze missen soms contact met Nederlandse leeftijdsgenoten. Ze volgen vaak zowel regulier onderwijs als een online onderwijsprogramma vanuit Oekraïne, om verbonden te blijven met het onderwijs daar. Het onderzoek benadrukt ook de noodzaak van aandacht voor de psychosociale gevolgen van de oorlog op de kinderen, aangezien velen te maken hebben met psychosociale klachten als gevolg van hun ervaringen in Oekraïne.
Hoewel Oekraïense ontheemden de mogelijkheid hebben om snel toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt in Den Haag, zijn er nog verschillende uitdagingen waarmee ze geconfronteerd worden. Het bevorderen van taalvaardigheid, het erkennen van diploma's en het aanpakken van de psychosociale gevolgen van de oorlog zijn essentiële aspecten om hun integratie en kansen op de arbeidsmarkt te verbeteren. Hierdoor zijn Oekraïense ontheemden vooral werkzaam in laaggeschoolde en laagbetaalde banen in sectoren zoals de horeca en schoon, waarbij er sprake is van risico op uitbuiting. De positie op de arbeidsmarkt van Oekraïense ontheemden toont dan ook overeenkomsten met die van arbeidsmigranten uit Midden-en Oost-Europa.
Een deel van de Oekraïense ontheemden in Nederland wil snel terugkeren naar Oekraïne, maar het geweld en de langetermijngevolgen vormen belangrijke belemmeringen. Degenen die van plan zijn om in de komende maanden terug te keren, zijn vaak ouder, hebben nog familie in Oekraïne wonen of hebben moeite om hun weg te vinden in de Nederlandse samenleving. Anderen zien meer kansen in Nederland, maar de onzekerheid over verblijfsstatus en toekomstmogelijkheden maakt het moeilijk om plannen te maken. Of hun toekomst in Nederland, Oekraïne of een anders land ligt blijft, dus de vraag.
Over het onderzoek
Ontvlucht en ontheemd is een onderzoeksproject van De Haagse Hogeschool vanuit het Kenniscentrum Governance of Urban Transitions. Lectoraat Grootstedelijke Ontwikkelingen. Juni 2023
Onderzoekers: Katja Rusinovic, Anita Ham, Juul Gooren, Denise Jonker, Nella Rebero. Voor meer informatie en vragen neemt u contact op met Katja Rusinovic (k.m.rusinovic@hhs.nl), lector Grootstedelijke Ontwikkelingen.