Leven met je zwarte hond

In zijn boek over depressie kiest docent en onderzoeker Bert van den Bergh een cultuurkritisch perspectief: onze individualistische prestatiemaatschappij maakt het moeilijk om echte banden met iemand aan te gaan. Juist dat gebrek aan afstemming met anderen maakt mensen ongelukkig. Depressie is volgens Bert dan ook eerder een afstemmingsstoornis dan een stemmingsstoornis.

“Mijn dochter gaf een feestje voor haar zestiende verjaardag”, vertelt Bert. “De maandag daarop zag ze op Instagram selfies van haar vriendinnen gemaakt tijdens het feestje, maar zonder enige verwijzing naar dat feestje. Dat vind ik typisch voor deze tijd. Dat feestje was ruis op de achtergrond bij een foto van het schitterende zelf. Waarom is de boodschap op zo’n foto niet: kijk óns eens?”

Totaal alleen

Bert, psycholoog en filosoof, benadert depressie vanuit een cultuurkritisch perspectief. Volgens hem wordt depressie veroorzaakt door een gebrek aan afstemming. Depressieve mensen voelen zich totaal alleen. Verbinding met andere mensen is essentieel voor geluk. Maar verbinding staat in onze huidige cultuur onder druk. “We zijn volslagen eenlingen. Je moet wel heel veel netwerkconnecties hebben, maar uiteindelijk is de boodschap in onze samenleving: jij bent alleen, jij moet het maken, jij moet succesvol zijn.”

Waanidee

In onze samenleving geldt dat geluk een keuze is en als je niet gelukkig bent, is het je eigen schuld. Bert: “Zo werkt het niet: je kunt voorwaarden scheppen voor geluk, maar het is iets wat je toevalt – of niet. Onze hele cultuur is ingericht op het waanidee dat geluk maakbaar is. Ik denk dat we vragen moeten stellen bij dat beeld van het succesvolle individu. We moeten onze instituten en onze entertainmentcultuur – denk aan al die talentenshows – onder de loep gaan nemen, ons afvragen of daar geen andere geluiden moeten klinken.”

Leergemeenschap?

Neem het onderwijs. Bert: “Studenten voelen zich onder druk gezet, op zichzelf teruggeworpen. We moeten onderzoeken hoe deze gemeenschap functioneert. Is het wel voldoende een leergemeenschap? Of is iedereen aan zichzelf aan het werken en zien we onderwijs als een individuele zaak, waarin we iedereen faciliteren maar de student vooral zijn eigen ding moet doen?”

Nieuwe verbindingen

Als depressie voortkomt uit je totaal alleen voelen, dan ligt de oplossing in het zoeken naar nieuwe verbindingen. “Johann Hari geeft in zijn boek Lost Connections talloze voorbeelden van hoe we weer verbinding kunnen maken. Als je je miserabel voelt, heb je de neiging jezelf te verwennen; je neemt iets lekkers, koopt iets op internet. Maar is het genot van die aankoop voorbij, dan zit je daar met dat mooie ding en komt het negatieve gevoel dubbel zo hard terug. Hari doet iets slimmers: als hij een donkere bui aan voelt komen, gaat hij iets leuks voor een ander doen. Daar krijg je positieve reacties voor terug, en je bevestigt de band met een persoon.”

Berts boek heet De schaduw van de zwarte hond.